Oud gereedschap om hout te bewerken

Eppinga heeft een verzameling uit vele soorten en maten oud gereedschap en aanverwante materialen.

Een blokschaaf, spanzaag en een handboor in een mooie verzameling oud gereedschap bij elkaar, prachtig voor de liefhebbers. Natuurlijk zijn er gebruikssporen aanwezig bij de instrumenten. We laten de gereedschappen in de staat zoals ze nu zijn. Het opknappen van de items kan ervoor zorgen dat de originaliteit en/of waarde ervan verliest of vermindert.

Een handboor, houten waterpas, kruishout en een zaagklem. En wat is een spanzaag? Jan Eppinga legt het allemaal uit.

Oud gereedschap (ouder dan 1978)

Handboor met overbrenging

Een handboor (met overbrenging) is een boor mechanisme die wordt aangedreven met de hand.

De handboren met een overbrenging is er om grotere boorsnelheden te verkrijgen. Dit type boor heeft aan de boven- en aan de zijkant een handvat, de andere zijkant heeft een wiel met tandjes waaraan een hefboom met handvat is aangebracht. Door middel van de hefboom kan een ronddraaiende beweging worden gemaakt. Aan de andere kant zorgt de tandwiel ervoor dat de boorhouder aan de onderkant wordt aangedreven.

Spanzaag met breed blad

Een spanzaag (met breed blad) is een zaag waarvan het zaagblad in een houten frame is gespannen.

Het houten frame van een spanzaag bestaat uit twee verticale spanzaagarmen en in het midden een horizontale spanregel. Het zaagblad komt op een (gewenste) spanning te staan door middel van het opdraaien van het spantouw. Er is sprake van een dun zaagblad. Door de dunne zaagsnede, treedt er weinig houtverlies op. Tegenwoordig is de spanzaag vervangen door de komst van de kettingzaag

Waterpas

Een waterpas ofwel timmermanswaterpas bepaalt of een vlak of lijn zo precies mogelijk horizontaal komt te liggen. Het wordt veelal gebruikt in de bouwkunde.

De waterpas heeft een libel in het midden dat in houten balk is gevestigd. Een libel is doorzichtig glazen buisje gevuld met lichtgekleurde vloeistof (vaak ethanol). In het midden van dit buisje zijn twee streepjes aangebracht met een tussenruimte gelijk aan de afmeting van de luchtbel. Als het luchtbel precies tussen de twee streepjes bevindt, kan er gezegd worden dat een voorwerp vlak of recht staat.

Kruishout

Een kruishout, ook wel krasblok genoemd, is een handgereedschap waarmee een evenwijdige lijn kan worden getekend/gekrast.

Vaak wordt het voorwerp gebruikt om de diepte aan te geven of om pennen en gaten op het materiaal te tekenen. Naast de houten uitvoering, is er ook een metalen uitvoering genaamd krasblok of kruisstaal.
Het kruishout is een paal met een blok bovenop met daarin een opening. De opening is voor het verstellenen wordt dan vastgeklemd in het blok met behulp van een schroef of een wig (schuin toelopend blok). In het einde zit een kleine scherpe stalen pin.

Hakbeitel

Een hakbeitel, in combinatie met een houten hamer, kan een gat in het hout hakken. Het doel is om bepaalde houtverbindingen te maken.

Hakbeitels hebben verschillende slijphoeken van 35 tot wel 40 graden. Verder zijn er twee soorten hakbeitels, namelijk een vermoorbeitel en een schietbeitel. De vermoorbeitel is 6 tot 50 mm breed en is van toepassing op raam- en kozijnhout. De schietbeitel is 6 tot 10 mm breed en wordt voornamelijk gebruikt voor het hakken van smalle diepe gaten.

Fretboor

Een handboor (fretboor) is een type boormachine die met de hand moet worden bedient.

Een fretboor bestaat uit een ijzeren stift og pen met een taps toelopende schroefdraad op het einde. Het is vergelijkbaar met een houtschroef ofwel houtfret. Het komt wel eens voor dat het een houten handvat heeft. Qua uiterlijk heeft het de vorm van een kurkentrekker.

Zaagklem

Een zaagklem is een hulpmiddel voor het richten, zetten en scherp vijlen van een handzaag of kapzaag. Het is te herkennen aan de vorm van een scharnieren houten of metalen klem.

Het fijn scherpen met behulp van een vijl, of het opnieuw zetten, kan alleen  bij de type zagen met ongeharde tanden.

Opmerking: de geharde tanden zijn herkenbaar aan de zwartblauwe kleur.

Slingerboor

Een handboor (slingerboor) is een boor mechanisme die van toepassing is met de hand.

De booromslag of slingerboor is een handgereedschap zonder overbrenging. Iedere ronddraaiende beweging is mogelijk door één omwenteling van de slinger.

Blokschaaf

Een blokschaaf is een hulpmiddel voor houtbewerking.

Een blokschaaf is te krijgen in een houten vorm of van metaal en wordt voornamelijk gebruikt om houten werkstukken te schaven. Dat houdt in het glad en strak af werken van het hout. Dit wordt ook wel eens opschaven genoemd.